حمله هفته گذشته گروه حماس به اسرائیل به بررسی مجدد رابطه دیرینه بین این گروه شبه نظامی فلسطینی و ایران دامن زده و این پرسش را به وجود آورده که آیا این گروه مستقر در غزه میتوانسته چنین عملیات ویرانگر و پیچیده ای را به تنهایی انجام داده باشد.
ایران در آموزش و ارائه سلاح به گروه های شبه نظامی نیابتی خود در منطقه، از نوار غزه گرفته تا لبنان، عراق و سوریه، سابقه ای طولانی دارد. از حماس حمایت نظامی میکند و در طراحی و ساخت یک سیستم موشکی داخلی متناسب با قابلیت ها و امکانات موجود در غزه، نوار ساحلی پرجمعیت و فقیر تحت محاصره شانزده ساله اسرائیل و مصر، به آن ها کمک کرده است.
در طول یک سال گذشته، نشانه هایی از آماده شدن ایران و نیروهای نیابتی اش برای اتخاذ رویکردی تهاجمی تر نسبت به اسرائیل وجود داشته است.
سردار اسماعیل قاآنی، فرمانده کل سپاه قدس و مسئول نظارت بر شبکه نیروهای شبهنظامی نیابتی ایران، بارها برای حضور در جلسات مخفیانه با رهبران حماس و حزب الله، گروه شبه نظامی شیعه لبنان و مورد حمایت ایران، به لبنان سفر کرده است. بر اساس اظهارات عمومی تحلیلگران ایرانی و پنج فرد ایرانی آشنا به فعالیت های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سردار قاآنی در طول یک سال گذشته بر هماهنگی و متحد کردن کلیه نیروهای نیابتی ایران متمرکز بوده است.
حسن نصرالله، رهبر حزب الله لبنان ، در یک جلسه آنلاین چندین ساعته در ماه مارس با استراتژیست های نظامی نخبه از کلیه گروه های شبه نظامی مورد حمایت ایران به آنها گفت که برای جنگی با دامنه گسترده با اسرائیل، از جمله تهاجم از راه زمینی، جنگی که آغازگر دوران جدیدی خواهد بود، آماده شوند. این را دو فرد ایرانی و سوریه ای شرکت کننده در این جلسه به شرط ناشناس ماندن گفتند زیرا مجاز به صحبتدرباره آن نبودند.
در مورد منتهی شدن این فعالیتها به حمله هفته گذشته حماس، که بیش از ۱۲۰۰ قربانی اسرائیلی داشت و حس امنیت کشور را مخدوش کرد، گزارش های متناقضی وجود دارد.
برخی از افراد آگاه به این عملیات گفتند که حلقه کوچکیاز رهبران ایران، حزبالله و حماس از یک سال پیش به برنامه ریزی برای این حمله کمک کردند، به مبارزان آموزش داده و از قبل آگاهبودند. این اظهارات بر اساس مصاحبه ها با سه ایرانی وابسته به سپاه پاسداران، یک ایرانی در ارتباط نزدیک با مقام رهبری و یک سوریه ای وابسته به حزب الله میباشند.
برخی دیگر میگویند که به باور آنها ایران اطلاع داشته اما نقش گسترده نداشته. علی برکه، یکی از مقامات ارشد حماس در بیروت، گفت: «اجرای عملیات تماما کار حماس بود، اما ما کمک و حمایت ایران را انکار نمیکنیم.»
آیتالله علی خامنه ای، رهبر ایران، به طول علنی نقش داشتن ایران در این حمله را رد کرده و این در حالی است که خود و دیگر مقامات ایرانی این کشتار را ستایش کرده اند. آقای خامنه ای این هفته در اولین سخنرانی تلویزیونی خود پس از این حمله گفت: «ما پیشانی و بازوی طراحان مدبر و هوشمند را میبوسیم.» اما بعد اضافه کرد: «آنها که میگویند حماسه اخیر کار غیر فلسطینی ها است دچار محاسبه غلط شده اند.»
ایالات متحده، اسرائیل و متحدان کلیدی شان در منطقه در مراحل اولیه جمع آوری اطلاعات شواهدی دال بر نقش مستقیم ایران در طرح این حمله پیدا نکرده اند. به گفته چندین مقام آمریکایی، از جمله افرادی که به طور معمول به عملیات های مربوط به نیروهای قدس آگاه هستند، ایالات متحده چندین مورد اطلاعات به دست آورده که نشان میدهند مقامات کلیدی ایران از این حمله غافلگیر شده اند.
اسرائیل نیز اطلاعات خود را مجدد بررسی کرده است. نیر دینار، رئیس بخش مطبوعات بینالمللی ارتش اسرائیل گفت: «سازمان اطلاعات اسرائیل هیچ اطلاعاتی در مورد نقش مستقیم یاغیرمستقیم ایران در این حمله وحشتناک در دست ندارد. اما از سوی دیگر، ساده لوحانه است که فکر کنیم افراد جمهوری اسلامی صبح شنبه بیخبر از همه جا از خواب بیدار، و از شنیدن اخبار حیرت زده شدهاند.»
شاید ماه ها و یا سال ها طول بکشد تا قضیه این حمله و اینکه چرا سیستم اطلاعاتی پیشرفته اسرائیل متوجه آن نشد دقیق مشخص شود. طرف های درگیر بسیاری، انگیزه دارند که اطلاعات نادرست را نشر دهند، یا تنها برخی از ابعاد روایت را مطرح کنند؛ برخی قصد دارند نبرد را گسترش دهند و برخی دیگر میخواهند محدودش کنند.
افشان استوار، کارشناس ارتش و نیروهای نیابتی ایران و دانشیار مدرسه عالی نیروی دریایی، گفت: «مشخص است که ما نمیدانیم پشت پرده چه اتفاقی افتاده است. این اطلاعات که قرار بوده مخفی باشد، قطعا محرمانه خواهند ماند.» او سپس اضافه کرد که می توان حدس زد که «تا حدی هماهنگی وجود داشته»، زیرا ایران و لبنان هم حتما تمایلی نداشتند که از این حمله غافلگیر شوند.
به گفته مقامات اسرائیلی، افراد مسلح حماس که توسط اسرائیل دستگیر و بازجویی شدند گفته اند که آنها یک سال برای این عملیات آموزش دیدهاند. ابو عبیده، سخنگوی حماس در نوار غزه، در یک سخنرانی تلویزیونی گفت که این گروه برای این حمله یک گردان ۳۰۰۰ نفری با ۱۵۰۰ نفر مبارز ذخیره تشکیل داده بود. اسرائیل هم روز سهشنبه اعلام کرد که نزدیک به ۱۶۰۰ نفرشان را کشته است.
آقای برکه، از مقامات حماس در بیروت، در مصاحبهای گفت که برنامه ریزی برای این حمله به قدری محرمانه بوده که حتی خود او هم بامداد روز شنبه با سیل پیامکها از آن باخبر شده است.
به گفته ایرانیها ویک سوریه ای آگاه به این عملیات، آموزشها در لبنان و سوریه صورت گرفته و یک مرکز فرماندهی مشترک مخفی هم در بیروت راه اندازی شده بوده. به گفته دو ایرانی، کماندو های ارشد حزب الله، با تجربه در جنگ های چریکی شهری، در سوریه و لبنان به اعضای حماس آموزش دادند. آنها همچنین گفتند که چتربازها (پاراگلایدرها) در لبنان آموزش دیدن، در سوریه هم به اعضای حماس برای حمله به محلات اسرائیلی و گروگان گرفتن غیر نظامیان آموزش داده شد.
حزب الله قبلاً هم به نیروهای شبه نظامی مورد حمایت ایران در منطقه، از جمله حوثی ها در یمن، آموزش داده است. این گروه لبنانی همچنین در طول جنگ سوریه به آنجا مبارز اعزام کرد. این جنگجویان در آنجا آموزش دیده و در کنار ارتش سوریه جنگیدند.
طبق اطلاعات رسیده به دو ایرانی پس از حمله، حزب الله در طول شش ماه گذشته برای گمراه و منحرف کردن اسرائیل در مرزهای شمالی کشور با لبنان و سوریه اقداماتی تحریک آمیز انجام داده تا اسرائیل فکر کند خطر واقعی در آن مناطق است.
یک مقام اطلاعاتی اسرائیلی تایید کرد که صدها مبارز فلسطینی از گروه حماس یا سایر گروه ها، یا شاید هم بیشتر از آن، در اردوگاه های حزب الله در سوریه و لبنان آموزش دیده اند. وی گفت آن ها به احتمال زیاد برای توانایی های لازم برای حمله اخیر آموزش دیدند اما این بدان معنی نیست که ایرانی ها میدانستند چگونه و چه زمانی آن آموزش ها را به کار خواهند برد.
به گفته یکی از ایرانیانی که در جریان عملیات قرار داشته، کلیه دست اندرکاران این حمله از چهار روز پیش از حمله توسط فرماندهان حماس گرد هم آورده شده و قرنطینه شدند. وسایل الکترونیکشان ضبط و ارتباطشان با دنیای خارج کاملا قطع شده است. شاید به همین خاطر است که اسرائیل غافلگیر شد. در روز ۷ اکتبر، چند ساعت پیش از آغاز عملیات، فرماندهان حماس به مبارزان اطلاع دادند که آنها با قایقهای موتوری، پاراگلیدر (چتر) و به صورت زمینی از طریق عبور دادن تراکتور از دیوارها و سیمهای خاردار در امتداد مرز، به اسرائیل حمله خواهند کرد.
اظهارات مربوط به نحوه اجرای حمله مستقلا قابل تایید نیستند.
با نگاه به گذشته برخی از علائم هشداردهندهای که اسرائیل متوجه آنها نشد آشکارتر میشوند.
در ماه سپتامبر، مقامات اطلاعاتی اسرائیلی به نیویورک تایمز گفتند که آنها به اطلاعاتی دسترسی پیدا کردهاند که نشان میدهد آقای خامنهای، رهبر ایران، دستور یک عملیات گسترده علیه اسرائیل از جمله هدف قرار دادن شهروندان آن در خارج از کشور، خرابکاری در داخل مرزهایش و قاچاق سلاحهای پیشرفته به فلسطینیها برای راهاندازی جنگ داخلی در کرانه باختری را صادر کرده است.
این تنها جایی نبود که از اقدامی گسترده صحبت شد. در جلسات مختلف جلسه گروههای شبهنظامی نیابتی ایران، چندین شرکت کننده گفتند که مقامات تاکید داشتند که باید از اختلافات داخلی شدید در اسرائیل بر سر اصلاحات قضایی مورد نظر حزب راستگرای افراطی بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر، بهره برد.
آقای نصرالله در جلسه اواخر ماه مارس به شبه نظامیان گفته بود که خود را برای جنگی که در درگیری چند-دههای اعراب و اسرائیل یک نقطه عطف خواهد بود آماده کنند. گرچه مشخص نیست حمله اخیر را در ذهن داشته است یا نه.
در نسخه صوتی مورد بررسی روزنامه تایمز از گفتگوی اعضای سپاه پاسداران در ماه آوریل، از جمله کسانی که با نیروهای نیابتی در منطقه در ارتباط هستند، هم یک نفر گفت: «پیامی که این روزها از ایران به نیروی مقاومت داده میشود این است که ما با نمایش یک مانور نظامی به رژیم صهیونیستی خواهیم فهماند که از همه طرف محاصره شده است.»
حتی پیش از حمله حماس هم تعدادی از مقامات اطلاعاتی اسرائیل گفته بودند که از حمایت خود از اقدامات خرابکارانه علیه تأسیسات هستهای و نظامی ایران و قتلهای هدفمند پیشمان هستند زیرا هیچ کدام به طور موثر جلوی برنامه هستهای ایران یا فعالیتهای منطقهای آن را نگرفتند. به گفته یکی از مقامات، این اقدامات در واقع ایران و اسرائیل را در مسیر مواجهه مستقیم قرار دادند.
در روز ۳ اکتبر، چهار روز پیش از حمله حماس به جنوب اسرائیل، آقای خامنهای در حساب رسمی خود در شبکه ایکس، توییتر سابق، پیامی به فارسی منتشر کرد: «اسرائیل از بین خواهد رفت.»
طراحان این حمله تروریستی به اسرائیل به احتمال زیاد میدانستند که این جنگ ممکن است به جاهای دیگر در منطقه کشیده شود. اما طرفین مدت هاست که میخواهند انتقام نارضایتی های انباشته شده – حملات هوایی اسرائیل به غزه و سوریه، محاصره طولانی مدت غزه، جنگ پنهان علیه ایران از یک طرف و عزم جمعی دیرینه برای نابودی اسرائیل از طرف دیگر – را بگیرند.
شاید هم امیدوار بودند بتوانند اسرائیل را به دادن امتیازات بزرگتر وادار کنند، از جمله رفع محاصره غزه و جلوگیری از ورود نیروهای اسرائیلی به مسجد الاقصی در شهر قدیمی اورشلیم – یکی از مقدسترین مکانها در دین اسلام.
گروه حماس عملیات خود علیه اسرائیل را «طوفان الاقصی» نامید.
هویدا سعد از بیروت در تهیه این گزارش همکاری کرده است.
